Sondaj yapılacak alan Jeolojik ve Jeofizik etütlerle analiz edilmelidir. Yapilan etütler degerlendirildiginde uygun sonuçlar tespit edilmesi halinde; Sondaj açilacak alan için DSI Arama Ruhsati alinmasi gerekmektedir. Ilgili arama ruhsati 167 Sayili Yeralti Sulari Kanununa göre bağli bulunan Bölge Müdürlüklerine yapilmalidir. Saglikli bir sondajin yapilabilmesi için detayli hazirlanmis Teknik bir sartname olusturulmali ve bu sartnameye göre hareket edilmelidir. Teknik şartnameye ek olarak aşağıda belirtilen eylem planında sondaj çalışmasının istenen standartlarda olması adına gerekli kontrolleri sağlayabilecek kontrolör ve süpervizör olarak çalışmalara katılmasının önemi için denetlenmesi gereken teknik usuller şöyledir;

Sondaj esnasında günlük olarak;

- Sondaj delgi esnasında dışarıdan herhangi bir madde atılarak delme işlemi yapılmamalıdır.

Açıklaması:

Özellikle lokal sondaj firmaları sondaj esnasında (su tablasının altında dahi olsalar) gevşek formasyonda ilerlerken sirkülasyon sıvılarında kaçak olduğunu görüp, ilerleme hızını arttırmak ve takımın üzerine yıkıntı malzemeyi önlemek adına kuyu içinde ciddi miktarlarda kireç, alçı, talaş, çimento vs. dökme gelenekleri vardır. Bu bir su kuyusu için, delgi esnasında yapılabilecek en büyük yanlışlardan biridir. Bu esnadan sonra kuyunun çeperi sondaja dökülen malzeme ile adeta kaplanmış (sıvanmış) olur ve kuyuya su girişlerini kapatır. Sondaj belki hızlı ilerlemiş olur ancak kuyu amacına ulaşamamış olur.

- Sondaj delgisinin ilerlemesi esnasında her metre’de sondaj kırıntı numuneleri alınıp chip-box’lara konulmalıdır.

Açıklaması:

Burada önemli olan husus, sondaj delgi esnasında her metrede kırıntı malzemelerin düzenli olarak alınmasıdır. Sondaj firmaları her metrede kırıntı numune almayı gerekli görmezler, böyle bir durum gerçekleşmesi halinde kuyu dizaynı verilse bile formasyona uygun olmayacaktır. Dolayısıyla saha da sondaj boyunca kontrolü mutlaka yapılması gereken hususlardan biridir.

Firmalar genellikle delme hızının değiştiği ve/veya formasyon değişimleri gerçekleştikçe toplu halde kırıntı numuneleri almayı da tercih ederler. Bu şekil numune alma, kuyu dizaynının hatalı yapılmasına neden olmaktadır. Doğru ve ideal kuyu dizaynı, su girişi olan ve potansiyel olarak olabilecek jeolojik formasyonların karşılığına filtreli PVC, su girişi olmayan ve olmayacak olan tane boyu ve iletimlilikleri düşük olan formasyonların kapalı PVC ile dizayn edilerek yapılmasını sağlamak içindir.

- Sondör’den delme esnasında su girişlerinin olduğu m.’ler ve miktarları (Q=lt/sn) cinsinden bilgiler alınarak not edilmelidir.

Açıklaması:

Sondör bu bilgiyi “sondör defterine” kaydetmeli ve günlük olarak paylaşmalıdır. Bu kesin bir gözlem olmamakla beraber sondörün deneyimi ile alakalı bir gözlemdir. Bu bilgi sayesinde; ilerlenen sondaj metrajı hakkında da kuyuya su girişlerinin olduğu zonlar bilinir ve dolayısıyla sondajı bitirme konusunda fikir sahibi olunacaktır.

Sondaj (delme işlemi) bitirildikten hemen sonra;

- Filtreli ve kapalı PVC ve veya Paslanmaz boru ve filtrelerin bildirilen dizayna göre adet olarak sayılması gerekmektedir.

Açıklaması:

Sahaya getirilecek PVC ve veya Paslanmaz boru ve filtrelerin sayılması ve dayanımlarının kontrolleri önemlidir. Bildirilen dizayna sadık kalınması açısından son derece önem arz etmektedir. Doğru dizayna uyulması, kuyudan alınabilecek maksimum derecede debiyi belirlemekte önemli bir parametredir.

- Kuyuya PVC ve veya Paslanmaz borular indirilirken mutlaka dizayna uygun sıralamada ve uygun özellikte olmasına dikkat edilmesi gerekmektedir.

Açıklaması:

Sondaj firmalarının yaptığı diğer bir yanlış ise, onlara kuyunun PVC ve veya Paslanmaz borulama (filtreli, kapalı) dizaynı verilmemesi durumunda veya borulama esnasında kontrol edilmezlerse kendilerince belli bir sistem uygulamaktalar ve genellikle tabandan itibaren 1 kapalı – 2 filtreli olarak başlayarak yüzeye kadar borulama yapmaktadırlar. Bu son derece yanlış bir uygulamadır, böyle bir durumda formasyona uygun borulama yapmak doğru olanıdır.

Uygun sıralama işlemi yapılırken mutlaka sayarak (not edilerek) tek tek borulama yapılmalıdır. Kırık, delik, yıpranmış, sararmış, eskimiş ve beklemiş (depodan çıkarılmış ve plastik yorgunluğu gelmiş) vs. PVC ve veya Paslanmaz borular kesinlikle kullanılmamalı ve geri gönderilmelidir. Aksi durumlarda borular kısa ve orta vadede delinip kırılarak kuyunun içine başta çakıl olmak üzere formasyon dolmasına neden olacaktır ve borunun delindiği/kırıldığı vs. yükseklikten itibaren kuyuya dolmaya başlayacaktır ve pompa yanmaları, kuyuda pompa kalması ile kuyunun kullanılamama durumları söz konusu olacaktır.

- Çakıllama işlemine geçildiğinde, PVC borular mutlaka kule’de askıda gergin olmalıdır.

Açıklamasi:

Bu işlemin önemi; borunun kuyu çeperine yaslanmasını önlemek içindir. PVC ve veya Paslanmaz borular kuyu çeperine yaslandığı taktirde formasyon, filtreli boruların aralıklarını tıkayacaktır. Çakıl zarfı PVC ve veya Paslanmaz boruların tamamını sarmayacaktır ve çakıllama işlemi yapılırken doğru çakıllama gerçekleşmeyecektir. Şöyle ki; çepere yaslanan kısımdan sonrası köprü yapacaktır ve kuyunun tamamı çakıllanmamış olacaktır.

- Tecrit (çakıllama) işlemi; 7 – 15 mm. iyi yuvarlanmış, iyi yıkanmış dere çakılı kullanılarak yapılmalıdır ve bu çakıllama işlemi son derece yavaş yapılmalıdır.

Açıklamasi:

Doğru çakılın kullanılması, akiferden alınabilecek suyun maksimum olmasını sağlayan etkenlerden biridir. Bunların dışında kullanılacak olan çakıl (4 – 7 mm) filtre aralıklarını tıkayan ve kumlu tanelerin %’de oranı çok yüksek olan malzemelerin kullanılması, kuyudan istenen verimi sağlamayacağı gibi filtre aralıklarının tıkanmasını sağlayarak su girişlerini önler ve hatta dalgıç pompaların fan kısımlarını bu çakıl tıkayarak pompanın yanmasına sebep olabilir. Köşeli çakılların olması durumunda çakılı kesinlikle kullanmamak gerekmektedir. Kullanılması halinde suyun formasyondan kuyuya olan iletimliliği sağlanamaz ve kuyu içinde bariyer görevi görür.

Çakıllamanın yavaş yapılmasının sebebi; köprü yapma ihtimalinin ortadan kaldırılması içindir. Yapılan yanlışlardan biri, çakıl kamyonu, traktörü, el arabası vs. kuyu ile PVC ve veya Paslanmaz boru arasına yanaşır ve boşaltırlar. Bu durumda çakıl mutlaka köprü yapar ve alması gereken m3 çakılı kuyu dış hacmi alamaz. Suyun kaldırma kuvveti de düşünülürse, çakılın kuyu tabanına inmesi son derece yavaş olacaktır. Dolayısıyla çakıllama işlemi bu özellikteki bir kuyu için 1 gün bile sürmesi son derece makul bir süre olacaktır.

- Çakillama yüzeyden 10 m. seviyesine geldiginde bitirilmelidir.

Açıklamasi:

Kuyunun tamponu bu seviyeden sonra yapılmalıdır. Bu seviye genellikle su tablasının üstünde ve/veya civarında olması nedeniyle tercih edilmektedir. Yüzeyden herhangi bir farklı suyun kuyuya girmesi önlenerek su kalitesinin değişmesini önlemek ve gerçekten yeraltı suyunun çekildiğinden (dışarıdan herhangi bir etki olmadan) emin olmak içindir. Çakıllama yapılırken 10 m.’den yukarıya geçmediği ara ara ölçülmelidir.

Kuyunun inkisafi (gelistirilmesi/yikanmasi/developmani) yapilirken;

- Kuyu borulama işlemi ve çakıllama işlemi yapıldıktan hemen sonra gerçekleştirilmelidir.

Açıklamasi:

Bentonitleme ve çakıllama inkişaftan önce yapılmalıdır. İnkişaf sonrasında fark edilecektir ki çakılın seviyesinde düşme olacaktır. Dolayısıyla inkişaftan sonra düşen çakıl seviyesine takviye yapılmalıdır. Kuyunun inkişafında görülebilecek olası bir diğer durum da, inkişafın yeterli sürede yapılmaması ve dolayısıyla kuyunun tam kapasiteyle çalışmaması nedeniyle çakılın barındırdığı kumu, formasyonun içindeki mili, siltli malzemeyi veya sondaj artığı malzemeyi temizleyememe durumları görülecektir. Hatta yıkıma işlemi formasyonun kendi suyu ile yapılacağı gibi temiz su ile de yapılabilir. Bazı lokal firmalar sondaj çamuru ile kuyunun yıkanabileceğini de iddia etmektedirler ki bu yöntem de son derece yanlıştır.

Kuyu inkişafı havalı kompresör ve/veya dalgıç pompa ile yapılmalıdır. İdeal kuyu geliştirme yöntemi; havalı kompresör ile kuyuya hava verilerek kuyuyu geliştirmek ve ardından dalgıç pompa ile yıkamaya devam etmek şeklindedir.

Dalgıç pompa ile kuyu geliştirmenin bazı avantajları olacaktır; deşarj suyunun kontrollü olmasını sağlayacaktır. Havalı kompresör ile püskürtmede böyle bir kontrollü deşarj söz konusu olmamaktadır. Akifer verimi hakkında pompa testi öncesinde gerçeğe yakın bir fikir/bilgi sahibi olunmasını sağlayacaktır. Taşeron firmalar için de bu yöntem tercih sebebi olmalıdır ki pompanın enerji kaynağı olan jeneratör, kompresörden çok daha az mazot/benzin tüketmektedir.

Açıklamasi:

Bentonit tamponunu genelde sondaj firmaları yapmazlar, kuyunun çakıldan itibaren yukarıya kadar olan kısmı çimento ile tamponlar. Bentonit kullanmanın birçok faydası vardır. Bentonit kıvamı topak topak olmalı ve akışkan olmamalıdır. Boğaz betonu (tamponunun), çakılın içine akmasını önlemek içindir. Çimento, çakılın içine akarsa eğer çakılın arasında su girişini engelleyen bariyer görevi görür. Bentonit ise topak topak atıldığında çakıl zarfı üzerinde şişerek arada çakıl ile çimento arasında bir tampon görevi sağlamak içindir.

- 0 m. – 5 m. arasının çimentolama işlemi.

Açıklamasi:

Üst maddede belirtilen gerekçelerle beraber kuyunun ve kuyu başının dış etkenlere karşı sağlamlığını arttırmak içindir. Bir koruyucu olarak görev yapar ve yüzeyden su girişini engeller. Kıvamı çok akışkan olmamalı çok da kaba olmamalıdır.